Ο Αζίζ Νεσίν (φιλολογικό ψευδώνυμο του Μεχμέτ Νουσρέτ Νεσίν, 20 Δεκεμβρίου 1915 - 6 Ιουλίου 1995) ήταν Τούρκος λογοτέχνης και ευθυμογράφος, ο οποίος έγραψε περισσότερα από εκατό βιβλία. Γεννημένος σε μία εποχή όπου στην Τουρκία δεν διέθεταν επίθετα επίσημα, έπρεπε λοιπόν να υιοθετήσει ένα μετά την εισαγωγή του υποχρεωτικού νόμου περί επωνύμων του 1934. Αν και η οικογένειά του χρησιμοποιούσε το επίθετο «Topalosmanoğlu», μετά από την ύπαρξη ενός προγόνου ονόματι «Topal Osman», ο ίδιος ο Αζίζ επέλεξε το επίθετο Νεσίν («Nesin»). Στην τουρκική γλώσσα, Nesin? σημαίνει Τι είσαι;.
Ψευδώνυμα
Όσο για το πρώτο μέρος του λογοτεχνικού ψευδωνύμου του, το όνομα Αζίζ ήταν αρχικά το χαϊδευτικό του πατέρα του, και χρησιμοποιήθηκε από τον Νεσίν από τη στιγμή που ξεκίνησε να δημοσιεύει τα γραπτά του. Ωστόσο, χρησιμοποίησε πάνω από πενήντα ψευδώνυμα, ένα εκ των οποίων το «Vedia Nesin», το όνομα της πρώτης του συζύγου, το οποίο χρησιμοποίησε για την δημοσίευση ερωτικών ποιημάτων στο περιοδικό Yedigün.
Βιογραφία
Ο Νεσίν είχε καταγωγή από τους Τατάρους της Κρίμαιας. Γεννήθηκε το 1915 στην Χάλκη, ένα από τα Πριγκηπόννησα της Κωνσταντινούπολης, στις μέρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έπειτα από τη θητεία του ως αξιωματικός για αρκετά χρόνια, έγινε συντάκτης μιας σειράς σατιρικών περιοδικών με σοσιαλιστική κλίση. Ο ίδιος φυλακίστηκε αρκετές φορές και τέθηκε υπό την επίβλεψη της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας (MAH στην τουρκική γλώσσα) για τις πολιτικές του απόψεις.
Ο Νεσίν -υπήρχε η υπόθεση- διέθετε ένα ισχυρό κατηγορητήριο για την καταδυνάστευση και την βίαιη μεταχείριση του απλού λαού. Έχει σατιρίσει τη γραφειοκρατία και εξέθετε τις οικονομικές ανισότητες σε ιστορίες που συνδυάζουν αποτελεσματικά το τοπικό χρώμα και τις καθολικές αλήθειες. Επίσης, είχε λάβει αρκετά βραβεία στην Τουρκία, την Ιταλία, τη Βουλγαρία και την πρώην Σοβιετική Ένωση. Τα λογοτεχνικά έργα του έχουν μεταφραστεί σε πάνω από τριάντα γλώσσες. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων της ζωής του λέγεται ότι ήταν ο μόνος Τούρκος συγγραφέας που ζούσε μόνο από τα κέρδη που του επέφεραν τα βιβλία του.
Στις 6 Ιουνίου το 1956, παντρεύτηκε μία συνάδελφο του από το περιοδικό Akbaba, την Meral Çelen.
Το 1972, ιδρύει το Ίδρυμα Νεσίν. Ο σκοπός της δημιουργίας του Ιδρύματος Νεσίν είναι να αναλαμβάνει, κάθε χρόνο, τέσσερα άπορα παιδιά στο σπίτι του Ιδρύματος και να παρέχει κάθε ανάγκη -καταφύγιο, εκπαίδευση και κατάρτιση- αρχής γενομένης από το δημοτικό σχολείο έως ότου ολοκληρώσουν το γυμνάσιο, κάποιο επαγγελματικό σχολείο ή μέχρι να αποκτήσουν ένα επάγγελμα ύστερα από την ειδίκευσή τους. Ο Νεσίν δώρισε στο Ίδρυμα τα πνευματικά του δικαιώματα στο σύνολό τους για όλα τα έργα του στην Τουρκία ή σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένων όλων των βιβλίων του, των θεατρικών έργων που ανέβαιναν σε παραστάσεις, όλα τα πνευματικά δικαιώματα των ταινιών, αλλά και όλα τα έργα του που προβάλλονταν ή χρησιμοποιούνταν στο ραδιόφωνο ή την τηλεόραση.
Ο Αζίζ Νεσίν ήταν ένας πολιτικός ακτιβιστής. Μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1980 με επικεφαλής τον Κενάν Εβρέν, οι διανοούμενοι που ήταν ενάντια σ' αυτή την τάξη πραγμάτων καταπιέστηκαν. Ο Νεσίν οδήγησε πολλούς διανοούμενους να εξεγερθούν εναντίον της στρατιωτικής κυβέρνησης, εκδίδοντας την Αναφορά των Διανοουμένων (στην τουρκική γλώσσα: Aydınlar Dilekçesi). Ήταν ο πρόεδρος της Ένωσης Συγγραφέων της Τουρκίας (στη τουρκική γλώσσα: Türkiye Yazarlar Sendikası).
Επιπλέον, ήταν κριτής της θρησκείας του Ισλάμ. Στις αρχές της δεκαετίας του '90, ξεκίνησε τη μετάφραση του αμφιλεγόμενου μυθιστορήματος του Σαλμάν Ρούσντι, «οι Σατανικοί Στίχοι». Αυτό προκάλεσε την αγανάκτηση ισλαμικών οργανώσεων, οι οποίες κέρδισαν δημοτικότητα σ' όλη την Τουρκία και στη συνέχεια προσπάθησαν να τον κυνηγήσουν. Στις 2 Ιουλίου το 1993, ενώ παρακολουθούσε ένα -κυρίως- πολιτιστικό φεστιβάλ Αλεβιτών στην κεντρική ανατολική πόλη της Σίβας, ένα πλήθος οργανωμένο από ισλαμιστές συγκεντρώθηκε γύρω από το ξενοδοχείο Madimak, όπου φιλοξενούνταν οι παρευρισκόμενοι του φεστιβάλ. Μετά από πολλές ώρες πολιορκίας, το πλήθος έβαλε φωτιά στο ξενοδοχείο. Αφού οι φλόγες «κατέπνιξαν» αρκετούς από τους χαμηλούς ορόφους του ξενοδοχείου, οι πυροσβέστες κατάφεραν να πλησιάσουν και ο Αζίζ Νεσίν και πολλοί από τους επισκέπτες του ξενοδοχείου διέφυγαν. Δυστυχώς, όμως, 37 άνθρωποι σκοτώθηκαν. Το γεγονός αυτό, γνωστό και ως Σφαγή της Σεβάστειας, έγινε η αφορμή για να γίνει αντιληπτή η λογοκρισία και η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία, τα οποία φέρεται να είχαν διαταραχθεί εκείνη την περίοδο. Όλη αυτή η κατάσταση, ενέτεινε επίσης τη διχοτόμηση μεταξύ των φονταμενταλιστών μουσουλμάνων και εκείνων που θεωρούσαν ως άπιστους.
Αφιέρωσε τα τελευταία του χρόνια στην καταπολέμηση του θρησκευτικού φονταμενταλισμού. Ο Αζίζ Νεσίν πέθανε στις 6 Ιουλίου το 1995 λόγω καρδιακής προσβολής, μετά από εκδήλωση υπογραφής βιβλίων του στο Τσεσμέ της Σμύρνης. Μετά το θάνατό του, το σώμα του θάφτηκε σε άγνωστη τοποθεσία σε γη που ανήκε στο Ίδρυμα Νεσίν, χωρίς τελετή, όπως ζητήθηκε και στην διαθήκη του.
Από το ιστολόγιο “Η Λέσχη της ανυπότακτης θεωρίας” αντιγράφουμε:
Αζίζ Νεσίν: Πάθος για την ελευθερία
Ο Αζίζ Νεσίν (1915 – 1995) τίμησε το ποίημά του «Σώπα, μη μιλάς» αφιερώνοντας τη ζωή και το έργο του σε μια ανειρήνευτη σύγκρουση με τις εκάστοτε δικτατορικές εναλλαγές της Τουρκίας και στο τέλος της ζωής του το φανατικό ισλαμισμό. Υπερασπίστηκε πάντα την ελευθερία στην κριτική, αλλά και τη σύνδεση της κριτικής με την πράξη του αγώνα και το αριστερό κίνημα.
Η δημοσιογραφική του πορεία, η πολιτική του σάτιρα, τα θεατρικά του έργα και το συνολικό συγγραφικό του έργο αντιμετωπίστηκαν με λογοκρισία, φυλακίσεις, επικήρυξη και απόπειρες δολοφονίας.
Ήδη, το 1947 φυλακίζεται κι εξορίζεται για τις πολιτικές του ιδέες. Το 1956 «άγνωστοι» του καίνε τον εκδοτικό οίκο (και ξέρετε δεν είχε ασφαλιστική κάλυψη ούτε βήμα για να περιφέρεται και να διαλαλεί ότι του κάψαν το βιβλιοπωλείο …).
Παλεύοντας για το βιοπορισμό του είχε κατά καιρούς ανοίξει από μπακάλικο μέχρι στούντιο φωτογραφίας, ενώ εργάστηκε για πολλές εφημερίδες και περιοδικά. Κατά την περίοδο της χούντας του στρατηγού Εβρέν το ‘ 80, σήκωσε το ανάστημά του και πρωταγωνίστησε στην περίφημη επιστολή των διανοουμένων (γιατί στις εποχές του φόβου πάντοτε υπήρξαν διανοούμενοι που θεώρησαν κάλιο να διωχθούν, να ρισκάρουν ή και να χάσουν τη ζωή τους από το να συναινούν ή να σιωπούν …). Γιατί όταν έγραφε το διαχρονικό ποίημά του το έκανε πράξη πρώτα και πάντα ο ίδιος με κάθε τίμημα και μέχρι το τέλος της ζωής του:
«Έβλεπα αίματα στο πεζοδρόμιο». Τι σε νοιάζει εσένα;», μου λέγανε, «θα βρείς το μπελά σου, σώπα» (…) Σε χρόνια δίσεκτα οι γονείς, οι γείτονες με συμβουλεύανε : «Μην ανακατεύεσαι, κάνε πως δεν είδες τίποτα. Σώπα» Μπορεί να μην είχαμε με δαύτους γνωριμίες ζηλευτές, με τους γείτονες, μας ένωνε , όμως, το Σώπα. (…) τουλάχιστον σωστός στα σχέδια και στα όνειρά μου ανάμεσα σε λυγμούς και σε παροξυσμούς κρατώ τη γλώσσά μου, γιατί νομίζω πως θα’ρθει η στιγμή που δεν θα αντέξω και θα ξεσπάσω και δεν θα φοβηθώ και θα ελπίζω και κάθε στιγμή το λαρύγγι μου θα γεμίζω με ένα φθόγγο, με έναν ψιθυρο, με ένα τραύλισμα , με μια κραυγή που θα μου λεει: ΜΙΛΑ!….»
Πώς ο Νεσίν επικηρύχτηκε για 100.000 δολάρια και 37 άνθρωποι κάηκαν για μια μετάφραση;
Στις αρχές του ’90, ο Αζίζ Νεσίν επιχειρεί να μεταφράσει τους «Σατανικούς στίχους» του Σαλμάν Ρούσντι.
Ποιός είναι όμως ο Σαλμάν Ρούσντι και γιατί μια μετάφραση οδήγησε στο να καούν ζωντανοί 37 άνθρωποι;
Ποιός είναι όμως ο Σαλμάν Ρούσντι και γιατί μια μετάφραση οδήγησε στο να καούν ζωντανοί 37 άνθρωποι;
Ο ινδικής καταγωγής Άγγλος συγγραφέας γράφει το 1988 το «Σατανικοί στίχοι», ένα σύγχρονο παραμύθι με θρησκευτικές αναφορές που δεν περιορίζονται στον Προφήτη και το Κοράνι, αλλά μπλέκει με πρωτότυπο τρόπο φαντασία και μύθο.
Όπως διαβάζουμε στην ελληνική έκδοση (εκδ. Θεμέλιο) ο συγγραφέας μιλάει «για μαγικές κοπέλες που ονειρεύονται με τα μάτια ανοιχτά, για σταρ του Μπόλιγουντ που μεταμορφώνονται σε αγγέλους, για ηθοποιούς που γίνονται κερασφόροι δαίμονες, για μετανάστες που χάνουν την ταυτότητά τους. για ποιητές που εναντιώνονται στην εξουσία και βρίσκουν άσυλο σε εξαίσια μπορντέλα, για γυναίκες που κλαίνε με δάκρυα από γάλα».
Όπως διαβάζουμε στην ελληνική έκδοση (εκδ. Θεμέλιο) ο συγγραφέας μιλάει «για μαγικές κοπέλες που ονειρεύονται με τα μάτια ανοιχτά, για σταρ του Μπόλιγουντ που μεταμορφώνονται σε αγγέλους, για ηθοποιούς που γίνονται κερασφόροι δαίμονες, για μετανάστες που χάνουν την ταυτότητά τους. για ποιητές που εναντιώνονται στην εξουσία και βρίσκουν άσυλο σε εξαίσια μπορντέλα, για γυναίκες που κλαίνε με δάκρυα από γάλα».
Στην περίπτωση αυτή η σιωπή επιβλήθηκε με «φετφά», ένα δεσμευτικό διάταγμα, το 1989, από τον θρησκευτικό ηγέτη του Ιράν, Αγιατολάχ Χομεϊνί, με το οποίο κάθε καλός μουσουλμάνος έχει το ιερό καθήκον να σκοτώσει όχι μόνο τον βλάσφημο Ρούσντι, αλλά και όποιον ενεπλάκη στην έκδοση των «Σατανικών Στίχων».
Η θανατική διαταγή συνοδεύεται και από επικήρυξη 3 εκατομμυρίων δολαρίων, που προσέφερε ένας Ιρανός επιχειρηματίας. Ο ίδιος ο Νεσίν επικηρύχτηκε από έναν επιχειρηματία με το ποσό των 100.000 δολαρίων.
Ο Σαλμάν Ρούσντι για χρόνια ζούσε σε κρησφύγετα με την προστασία της αστυνομίας. Στο μεταξύ δολοφονείται ο Ιάπωνας μεταφραστής του Χιτόσι Ιγκαράσι και τραυματίζεται σοβαρά ο Νορβηγός εκδότης του Γουίλιαμ Νάιγκααρντ και ο Ιταλός μεταφραστής του Έτορε Καπριόλο.
Ο Σαλμάν Ρούσντι για χρόνια ζούσε σε κρησφύγετα με την προστασία της αστυνομίας. Στο μεταξύ δολοφονείται ο Ιάπωνας μεταφραστής του Χιτόσι Ιγκαράσι και τραυματίζεται σοβαρά ο Νορβηγός εκδότης του Γουίλιαμ Νάιγκααρντ και ο Ιταλός μεταφραστής του Έτορε Καπριόλο.
Το 1993, ένα εξαγριωμένο πλήθος πολιόρκησε το ξενοδοχείο στο οποίο ο Νεσίν παρακολουθούσε μια πολιτιστική εκδήλωση των Αλεβιτών (πάνω από το 15% του πληθυσμού της Τουρκίας) στην πόλη Σιβάς (Σεβάστεια) και ουρλιάζοντας «θάνατος στο Νεσίν» και «κάτω το κοσμικό κράτος» πυρπόλησαν το ξενοδοχείο με αποτέλεσμα 37 άνθρωποι (κυρίως Αλεβίτες διανοούμενοι, αφού η εκδήλωση ήταν προς τιμήν του Αλεβίτη ποιητή Pir Sultan Abdal (1480 – 1550)) να καούν ζωντανοί.
Ο Νεσίν διασώθηκε και δυο χρόνια αργότερα έχασε τη ζωή του από καρδιακή προσβολή σε βιβλιοπωλείο της Σμύρνης.
Ο Νεσίν διασώθηκε και δυο χρόνια αργότερα έχασε τη ζωή του από καρδιακή προσβολή σε βιβλιοπωλείο της Σμύρνης.
| Κρεμάστε τους σαν τα τσαμπιά, Εκδόσεις Καστανιώτη [1998] | |
| Έτσι ήρθαν τα πράγματα μα έτσι δε θα πάνε, Θεμέλιο [1995] | |
| Ο Ζήσης και ζει και δε ζει, Δωρικός [1991] | |
| Ο καφές και η δημοκρατία, Θεμέλιο [1991] | |
| Έτσι ήρθαν τα πράγματα μα έτσι δε θα πάνε, Θεμέλιο [1990] | |
Το θεριό του ταύρου, Δωδώνη [1997]
Σώπα, μη μιλάς…
Σώπα, μη μιλάς, είναι ντροπή
κόψ’ τη φωνή σου σώπασε επιτέλους κι αν ο λόγος είναι αργυρός η σιωπή είναι χρυσός.
Τα πρώτα λόγια που άκουσα από παιδί
έκλαιγα, γέλαγα, έπαιζα μου λέγανε: “σώπα”.
Στο σχολείο μου κρύψαν την αλήθεια τη μισή,
μου λέγανε :”εσένα τι σε νοιάζει ; Σώπα!”
Με φιλούσε το πρώτο κορίτσι που ερωτεύτηκα και μου λέγανε:
“κοίτα μην πεις τίποτα, σσσσ….σώπα!”
Κόψε τη φωνή σου και μη μιλάς, σώπαινε.
Και αυτό βάσταξε μέχρι τα είκοσί μου χρόνια.
Ο λόγος του μεγάλου
η σιωπή του μικρού.
Έβλεπα αίματα στο πεζοδρόμιο,
“Τι σε νοιάζει εσένα;”, μου λέγανε, “θα βρεις το μπελά σου, σώπα”.
Αργότερα φωνάζανε οι προϊστάμενοι
“Μη χώνεις τη μύτη σου παντού, κάνε πως δεν καταλαβαίνεις, σώπα”
Παντρεύτηκα, έκανα παιδιά,
η γυναίκα μου ήταν τίμια κι εργατική και ήξερε να σωπαίνει. Είχε μάνα συνετή, που της έλεγε “Σώπα”.
Σε χρόνια δίσεκτα οι γονείς, οι γείτονες με συμβουλεύανε :
“Μην ανακατεύεσαι, κάνε πως δεν είδες τίποτα. Σώπα” Μπορεί να μην είχαμε με δαύτους γνωριμίες ζηλευτές, με τους γείτονες, μας ένωνε , όμως, το Σώπα.
Σώπα ο ένας, σώπα ο άλλος σώπα οι επάνω, σώπα οι κάτω,
σώπα όλη η πολυκατοικία και όλο το τετράγωνο. Σώπα οι δρόμοι οι κάθετοι και οι δρόμοι οι παράλληλοι. Κατάπιαμε τη γλώσσα μας. Στόμα έχουμε και μιλιά δεν έχουμε. Φτιάξαμε το σύλλογο του “Σώπα”. και μαζευτήκαμε πολλοί μία πολιτεία ολόκληρη, μια δύναμη μεγάλη, αλλά μουγκή!
Πετύχαμε πολλά, φτάσαμε ψηλά, μας δώσανε παράσημα,
τα πάντα κι όλα πολύ εύκολα, μόνο με το Σώπα. Μεγάλη τέχνη αυτό το “Σώπα”.
Μάθε το στη γυναίκα σου, στο παιδί σου, στην πεθερά σου
κι όταν νιώσεις ανάγκη να μιλήσεις ξερίζωσε τη γλώσσα σου και κάν’ την να σωπάσει. Κόψ’ την σύρριζα. Πέτα την στα σκυλιά. Το μόνο άχρηστο όργανο από τη στιγμή που δεν το μεταχειρίζεσαι σωστά.
Δεν θα έχεις έτσι εφιάλτες, τύψεις κι αμφιβολίες.
Δε θα ντρέπεσαι τα παιδιά σου και θα γλιτώσεις από το βραχνά να μιλάς , χωρίς να μιλάς να λες “έχετε δίκιο, είμαι σαν κι εσάς” Αχ! Πόσο θα ‘θελα να μιλήσω ο κερατάς.
Και δεν θα μιλάς,
θα γίνεις φαφλατάς, θα σαλιαρίζεις αντί να μιλάς.
Κόψε τη γλώσσα σου, κόψ’ την αμέσως.
Δεν έχεις περιθώρια. Γίνε μουγκός. Αφού δε θα μιλήσεις , καλύτερα να το τολμήσεις. Κόψε τη γλώσσα σου.
Για να είμαι τουλάχιστον σωστός στα σχέδια και στα όνειρά μου
ανάμεσα σε λυγμούς και σε παροξυσμούς κρατώ τη γλώσσα μου, γιατί νομίζω πως θα’ ρθει η στιγμή που δεν θα αντέξω και θα ξεσπάσω και δεν θα φοβηθώ και θα ελπίζω και κάθε στιγμή το λαρύγγι μου θα γεμίζω με ένα φθόγγο , με έναν ψίθυρο , με ένα τραύλισμα , με μια κραυγή που θα μου λέει: ΜΙΛΑ!….
ΑΖΙΖ ΝΕΣΙΝ
|
Είναι η ρίζα της πυρκαγιάς που φοβήθηκε κάποτε με τα δάχτυλα
του καμένα
Κι όπως γέμισαν τα φτερά του σκορπίζοντας τότε τ’ άκουσε που
καιγόνταν
Είναι πουλί φαγωμένο, σαράκι το έφαγε, παλιό παλιό το είδωλο μου
Κι αν γέμισε αυτό το ποίημα μου φτερουγίσματα
Είναι γιατί τα πουλιά τ’ ακούς
Δεν τα βλέπεις μόνο
Θ’ αρχίσω τώρα να στέλνω εγώ
Από μια νύχτα
πουλιά
Ήταν το σκότος κι ο βουβός ο μεγάλος ο θρόμβος του ανέμου που
όταν στέκεται περιμένοντας είναι ο ίδιος πυκνός βασιλιάς
Κι είχα να πάω στην πρεσβεία των ασύδοτων τότε εγώ εκεί όπου
διαβλέπεις δεν αισθάνεσαι πριν να ‘ρθει ο καιρός
Κατεβαίνει στα γόνατα του καθήμενου, του εκτός κεραυνών κι
υπεράνω βροχών, καταφεύγει στον γνώριμο του λευκού και
του μαύρου, το άγριο πουλί
Κατέφυγα στα απρόσιτα όπως λαός εν διωγμώ
Μα ήταν
ένας
καιρός
που τα κόκκαλα, σκελετοί μεγάλοι
των ζώων και των πουλιών, φέγγανε σ’ όλο το μήκος τους απλωμένοι
ως την αιχμή των φτερών
ευσταθείς και μετέωροι
σαν άρματα ευρύχωρα ψηλά ανεβαίνοντας πάνω απ’ την μάχη των εισβολών
