Η Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου (Θεσσαλονίκη, 1930) είναι Ελληνίδα ποιήτρια, πεζογράφος και δοκιμιογράφος. Γραμματολογικά, εντάσσεται στους ποιητές της Δεύτερης Μεταπολεμικής Γενιάς. Έργα της έχουν βραβευτεί και μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.
Βιογραφικά στοιχεία
Η Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου και τελείωσε τις εγκύκλιες σπουδές της, από γονείς μικρασιάτες το 1930. Στα γράμματα εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1958 με το έμμετρο ποίημά της «Κύπρος-Αλήθεια» στο περιοδικό των Ελληνίδων Βορείου Ελλάδος, ενώ τρία χρόνια αργότερα το 1961, εξέδωσε την πρώτη της ποιητική συλλογή Ψυχή και τέχνη. Στα πρώτα της βήματα η ποιήτρια θα δεχθεί μεγάλες επιρροές από τη Χρυσάνθη Ζιτσαία (1902-1995), ενώ αργότερα, καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση του ποιητικού «εγώ» της θα παίξει η Ζωή Καρέλλη (1901-1998), ο Γιώργος Θέμελης (1900-1976), ο Νίκος Καρούζος (1926-1990) και ο Γιώργος Σαραντάρης (1908-1941). Τη συλλογή Ψυχή και τέχνη ακολούθησαν άλλες δεκατρείς, με τελευταία τα Σεντόνια της αγρύπνιας (2006). Ποιήματα της Κέντρου-Αγαθοπούλου δημοσιεύθηκαν σε μεγάλο αριθμό ελληνικών περιοδικών (Νέα Πορεία, Διαγώνιος, Τραμ, Εντευκτήριο, Νέα Εστία, Διαβάζω κ.ά.), κάποια από τα οποία συμπεριλήφθηκαν σε ξενόγλωσσες ανθολογίες και μεταφράστηκαν σε επτά γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά, πολωνικά, ρουμανικά και σερβικά).
Η κριτική διακρίνει δύο φάσεις στη δημιουργική πορεία της Μαρίας Κέντρου-Αγαθοπούλου, μία πρώτη, στην οποία ανιχνεύει τις υπαρξιακές δομές της ανθρώπινης φύσης (1965-1975), και μία δεύτερη, ξεκινώντας με τη μεταιχμιακή συλλογή Τα επακόλουθα , στην οποία οι τόνοι χαμηλώνουν και εμφανίζονται στα ποιήματά της εικόνες και στιγμιότυπα της καθημερινής ζωής.
Την ποίηση της Μαρίας Κέντρου-Αγαθοπούλου κεντρίζουν τόσο ζητήματα υπαρξιακά, όσο και ερωτικά∙ το γήρας, οικείων και δικό της, και ο παρεπόμενος θάνατος, η βραχύτητα του βίου, ακραίες καταστάσεις της ανθρώπινης ζωής, όπως η απόλυτη μοναξιά, συμπλέκονται με τις σχέσεις των δύο φύλων, τις αρχέτυπες μετωνυμίες τους, το αλγεινό υπόβαθρο της ερωτικής μνήμης, με τη γραφή της να πραγματοποιεί μία κίνηση εκκρεμούς με τα δύο της άκρα στον έρωτα και το θάνατο. Σταθερά μοτίβα θα επανέρχονται στα ποιήματά της, οριοθετώντας την περιοχή εκείνη που την απασχόλησε περισσότερο, με συχνότερα μοτίβα: το σπίτι, το δέντρο, την πέτρα και το νερό.
Το πεζογραφικό της έργο θα αποτελέσουν μία νουβέλα και πέντε συλλογές διηγημάτων. Ξεκινώντας από το αυτοβιογραφικό Συνοικισμός Σιδηροδρομικών (1998), στο οποίο αναπαρίστανται τα παιδικά και εφηβικά χρόνια της ποιήτριας στο Συνοικισμό Σιδηροδρομικών της Θεσσαλονίκης (ο πατέρας της ήταν μηχανοδηγός) από το Μεσοπόλεμο έως τα μετεμφυλιακά χρόνια, θα ακολουθήσουν τέσσερις συλλογές διηγημάτων, στα οποία κεντρική θέση θα παίξουν και πάλι τα βιώματα της συγγραφέως, ανταποκρινόμενα στις επιταγές της βιωματικής πεζογραφίας την οποία καλλιέργησαν οι λογοτέχνες της Θεσσαλονίκης.
Το 1964 τιμήθηκε με το «Βραβείο Δήμου Θεσσαλονίκης» για την ανέκδοτη ακόμα συλλογή της, Διασταυρώσεις και σχεδόν τριάντα χρόνια αργότερα, το 1993, με το Βραβείο «Νικηφόρου Βρεττάκου» για τη συλλογή Η σκοτεινή διάρκεια των ημερών. Η συλλογή διηγημάτων της Η παραίτηση της επέφερε το «Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη» το 2003.
Εργογραφία
Ποίηση
- Ψυχή και τέχνη, Θεσσαλονίκη 1961.
- Διασταυρώσεις, Θεσσαλονίκη 1965 (Βραβείο Δήμου Θεσσαλονίκης 1964, ανέκδ.).
- Περίπτωση σιωπής, Θεσσαλονίκη 1968.
- Μεγεθύνσεις, Θεσσαλονίκη: Νέα Πορεία 1971.
- Αρμιλλάρια, Θεσσαλονίκη: Νέα Πορεία 1973.
- Τα τοπία που είδα, Θεσσαλονίκη: Νέα Πορεία 1971.
- Τα επακόλουθα, Θεσσαλονίκη: Νέα Πορεία 1978.
- Θαλασσινό ημερολόγιο, Θεσσαλονίκη: Διαγώνιος 1981.
- Μετανάστες του εσωτερικού νερού, Θεσσαλονίκη: Διαγώνιος 1985.
- Η σκοτεινή διάρκεια των ημερών, Θεσσαλονίκη: Διαγώνιος 1993 (Βραβείο «Νικηφόρου Βρεττάκου» 1994).
- Αρχίζει να βλέπει καλά το άρρωστο μάτι μου, Τα οκτασέλιδα του Μπιλιέτου, τ. 13, Παιανία: Μπιλιέτο (Απρ.-Ιούν. 1997).
- Επιλογές και σύνολα. Ποιήματα (1965-1995), Σκόπελος: Νησίδες 2001.
- Σαλκίμ, Αθήνα: Νεφέλη 2001.
- Σεντόνια της αγρύπνιας, Αθήνα: Μεταίχμιο 2006.
Πεζογραφία
- Συνοικισμός Σιδηροδρομικών, Αθήνα: Κέδρος 1998.
- Στο δωμάτιο, Αθήνα: Νεφέλη, 1999.
- Η παραίτηση, Αθήνα: Κέδρος 2002 (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη 2003).
- Οι μικρές χαρές, Αθήνα: Μεταίχμιο 2005.
- Η Ευρυδίκη με το τσιγάρο στο μπαλκόνι, Αθήνα: Γαβριηλίδης 2010.
Δοκίμιο
- Δοκίμια και δοκιμασίες, Σκόπελος: Νησίδες 1999.
Βιβλιογραφία
- Αράγης, Γιώργος, «Εισαγωγή» στο Ανέστης Ευαγγέλου (ανθ.), Η δεύτερη μεταπολεμική ποιητική γενιά, Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής 1994.
- Ευαγγέλου, Ανέστης (ανθ.), Η δεύτερη μεταπολεμική ποιητική γενιά, Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής 1994.
- Καρατζόγλου, Γιάννης, Η λογοτεχνία της Θεσσαλονίκης. Σχέδιο μελέτης, ανάτυπο από το Νέα Εποχή (Κύπρου), Λευκωσία 1978, σ. 34.
- Κεσμέτη, Νατάσα, «Η ποιήτρια Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου ως αφηγήτρια», Πλανόδιον, τχ. 35 (Δεκ. 2002).
- Κοσματόπουλος, Αλέξανδρος, «Η περιοχή της σιωπής. Σχόλια στην ποίηση της Μ. Κέντρου-Αγαθοπούλου», Εντευκτήριο, τχ. 53 (Ιαν.-Μάρτ. 2001), σσ. 29-31.
- Μαρκόπουλος, Θανάσης, Ο ποιητής και το ποίημα, Αθήνα: Σοκόλη 2010, σσ. 83-96.
- Παπαγεωργίου, Κώστας, «Η ποιήτρια Μ. Κέντρου-Αγαθοπούλου», Γράμματα και Τέχνες, τχ. 85 (Οκτ.Φεβρ. 1999), σσ. 4-6.
- -, (επιμ.-ανθ), Η ελληνική ποίηση. Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά, τ. 6, Αθήνα: Σοκόλης 2002, σσ. 466-477.
- Στεργιόπουλος, Κώστας, «Ατομικές εμπειρίες και αναζητήσεις: Μ. Κέντρου-Αγαθοπούλου» στο Περιδιαβάζοντας. Γύρω στη νεοτερική ποίησή μας, τ. Ε΄, Αθήνα: Κέδρος 2000, σσ. 306-308.
- Τσάκωνας, Δημήτρης, Η Σχολή Θεσσαλονίκης, Αθήνα: Liquid Letter 1990, σσ. 338-341.
- Χατζηβασιλείου, Βαγγέλης, «Οι ποιητές της Θεσσαλονίκης. Δεύτερη μεταπολεμική γενιά: μια ανάγνωση», Αντί, τχ. 324 (15.8.1986), σ. 31.
