ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ (1868 - 1920) ''Την πόρτα αν δεν ανοιή τη σπουν σας είπα¨ τί στέκεστε, τί γέρνετε σκυφτοί; Λαέ σκλάβε, δειλέ, ανανιώσου, χτύπα και κέρδισε μονάχος το ψωμί..''

 

Βιογραφία

Ήταν το πρώτο παιδί από τα πέντε - τρία αγόρια και δυο κορίτσια - του εμπόρου από το Βάλτο, - και συγκεκριμένα από το χωριό Χαλκιόπουλο, Γιάννη Χατζόπουλου. Η μητέρα του, Θεοφανή Στάικου, ήταν μοναχοκόρη μιας από τις πλουσιότερες οικογένειες του Αγρινίου. Οι γονείς της ζήτησαν από το γαμπρό τους να πάρουν κοντά τους και να μεγαλώσουν το πρώτο παιδί τους, τον Κώστα. Ο Χατζόπουλος παρακολούθησε το γυμνάσιο στο Μεσολόγγι και στη συνέχεια φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Επέστρεψε ως δικηγόρος στο Αγρίνιο. Έχοντας λύσει το βιοποριστικό του πρόβλημα, λόγω της μεγάλης κτηματικής περιουσίας, που κληρονόμησε από τους γονείς της μητέρας του, εγκατέλειψε το επάγγελμα πολύ σύντομα και αφιερώθηκε στη λογοτεχνία. Έτσι εγκαταστάθηκε και πάλι στην Αθήνα, όπου αναμίχθηκε ενεργά στην τότε πνευματική ζωή. Το 1897 πήρε μέρος ως έφεδρος αξιωματικός του στρατού στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο. Η εμπειρία του από την κατάσταση του ελληνικού στρατού ήταν απογοητευτική και αυτό, μαζί με την ιδεολογική στροφή του, συνετέλεσε στην τελική απόρριψη της Μεγάλης Ιδέας, γεγονός που εξέφρασε στο διήγημά του «Αντάρτης» (1907), το οποίο αναφέρεται ακριβώς στον πόλεμο αυτό.

Ο Κωστής Παλαμάς, ένας από τους θαυμαστές του, ενθυμούμενος τα κοινά μαθητικά τους χρόνια στο Μεσολόγγι, γράφει: "...Τον αγναντεύω όξω από το σπίτι μου μαθητούδι, έφηβο, να προχωρεί στο δρόμο, φροντισμένο, κομψοντυμένο, στα κατάλευκα.Ύστερα από χρόνια βρεθήκαμε ανταμωμένοι στην Αθήνα. Εγώ πρεσβύτερος, κάπως ακουσμένος με τους στίχους μου, σκόρπιους εδώ κι εκεί. Ο Χατζόπουλος ήταν ένα έξυπνο παιδί, ζωηρό, ανυπόταχτο, διαχυτικό ή συμμαζεμένο, μα αξιαγάπητο, που μου κίνησε την προσοχή, μου ξύπνησε τη συμπάθεια. Και στο τέλος το θαυμασμό. Αργότερα γράφτηκε στο πανεπιστήμιο στα νομικά. Και πήρε το δίπλωμά του, κατόρθωμα για τους ανθρώπους του είδους του".

Στη Λογοτεχνία ο Κώστας Χατζόπουλος εμφανίστηκε σε νεαρή ηλικία, το 1884, δημοσιεύοντας το ποίημά του «Έλα Ξανθή» στο περιοδικό «Εβδομάς». Χρησιμοποιούσε συνήθως τα φιλολογικά ψευδώνυμα: Πέτρος Βασιλικός και Γληγόρης Παπαστάθης. Ήταν δημοτικιστής και στον αγώνα μεταξύ καθαρευουσιάνων και δημοτικιστών που μαινόταν την εποχή εκείνη, βοήθησε με την έκδοση του βραχύβιου αλλά πρωτοποριακού περιοδικού «Η Τέχνη», που εξέδωσε από το 1897 ως το 1899.

Το 1900 ο Κώστας Χατζόπουλος αναχώρησε για τη Γερμανία. Σπούδασε στο Μόναχο, στη Δρέσδη και στη Λειψία και εντρύφησε στη φιλολογία και την ποίηση των βόρειων λαών, που επηρέασαν το έργο του. Η διαμονή του στην Ευρώπη αποτέλεσε τομή στη ζωή του, καθώς εκεί παντρεύτηκε τη Φινλανδή σπουδάστρια Σάννυ Χάγκμαν (Sanny Häggman), η οποία υπήρξε υποδειγματική σύζυγος. Εκεί ασπάστηκε και τον Μαρξισμό. Ήταν ο πρώτος μεταφραστής στα ελληνικά του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, των Μαρξ και Ένγκελς, που δημοσιεύτηκε στον «Εργάτη» του Βόλου το 1908. Επίσης, ίδρυσε στο Μόναχο τη «Σοσιαλιστική Δημοκρατική Ένωση». Τέλος, ίδρυσε στο Μόναχο και στο Βερολίνο «Αδελφάτα της Δημοτικής», όπου συγκεντρώνονταν Έλληνες και Γερμανοί διανοούμενοι που ενδιαφέρονταν για το ελληνικό γλωσσικό ζήτημα.

Το 1914, με την έκρηξη του Α' Παγκόσμιου Πόλεμου, ο Κώστας Χατζόπουλος επέστρεψε στην Ελλάδα και άρχισε να δημοσιεύει τα διηγήματα και μυθιστορήματα που είχε γράψει κατά καιρούς στην Ελλάδα και τη Γερμανία. Το 1917 εργάστηκε σε μια υπηρεσία λογοκρισίας. Το 1920, και ενώ ταξίδευε με καράβι προς την Ιταλία, πέθανε εν πλω από τροφική δηλητηρίαση και θάφτηκε στο κοιμητήριο του Μπρίντεζι. Τα οστά του μεταφέρθηκαν πολλά χρόνια αργότερα στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών.

Η γενέτειρα πόλη του, το Αγρίνιο, σε ένδειξη τιμής έδωσε το όνομά του σε κεντρική πλατεία της πόλης όπου βρίσκεται και ο ανδριάντας του. Με τη λογοτεχνία ασχολήθηκε και ο αδελφός του Δημήτρης Χατζόπουλος, γνωστός με το ψευδώνυμο Μποέμ, εκδότης του περιοδικού «Ο Διόνυσος».

Έργο

Το έργο που άφησε ο Κώστας Χατζόπουλος είναι πλουσιότατο. Περιλαμβάνει:

• Ποιητικές συλλογές: "Τραγούδια της ερημιάς" και "Ελεγεία και Ειδύλλια" (1898), "Απλοί τρόποι" και "Βραδινοί θρύλοι" (1920), που ανήκουν στη σχολή του συμβολισμού.
• Πεζογραφία: "Το φθινόπωρο" (1917), "Αγάπη στo χωριό" (1910), "O πύργος του Aκροποτάμου" (1915), "Τάσω, Στό σκοτάδι και άλλα διηγήματα" (1916), "Aννιώ" και άλλα διηγήματα (μεταθανάτια έκδοση, 1923), "Υπεράνθρωπος" (1915) Στα έργα του αυτά ακολούθησε τις αρχές του ρεαλισμού και του νατουραλισμού, εκτός από το Φθινόπωρο που είναι γραμμένο με την τεχνική του συμβολισμού. Σε όλα διαφαίνεται ο κοινωνικός προβληματισμός, κυρίως για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία.
• Κριτικό έργο: μελέτες για τους Παλαμά, Κρυστάλλη, Καμπύση κα. και γενικότερες μελέτες για τον συμβολισμό ("Η ψυχολογία του συμβολισμού") και τον σοσιαλισμό ("Σοσιαλισμός και Τέχνη", "Σοσιαλισμός και γλώσσα"). Είναι αξιοσημείωτο ότι με αρκετές μελέτες επιχείρησε να ανατρέψει καθιερωμένες απόψεις ακόμα και για λογοτέχνες όπως οι Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και Κωστής Παλαμάς, επισημαίνοντας αρνητικά στοιχεία του έργου τους.
• Μεταφράσεις: μετέφρασε (από τα γερμανικά) κάποια από τα σημαντικότερα ευρωπαϊκά θεατρικά έργα. Κάποιες από τις σπουδαιότερες μεταφράσεις του είναι:
  • Ιφιγένεια εν Ταύροις και Φάουστ του Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε
  • Πέερ Γκυντ του Ίψεν (αν και μετέφρασε -κατόπιν παραγγελίας του Θωμά Οικονόμου- ολόκληρο το έργο, δημοσιεύτηκαν μόνο δύο αποσπάσματα στο περιοδικό «Νουμάς», τεύχος 538 / 8 Νοεμβρίου 1914 και τεύχος 548 / 17 Ιανουαρίου 1915)
  • Όταν ξυπνήσωμε νεκροί του Ίψεν (περιοδικό «Διόνυσος», τεύχος 1 / 20 Ιουλίου 1901 έως τεύχος 4 / 20 Οκτωβρίου 1901)
  • Ηλέκτρα του Χόφμανστάλ

Το μεταφραστικό του έργο στον τομέα του θεάτρου στόχευε στην καθιέρωση της δημοτικής, στην ανανέωση του θεατρικού ρεπερτορίου, στο οποίο κυριαρχούσαν κακής ποιότητας γαλλικά έργα και στη διεύρυνση των οριζόντων του θεατρικού κοινού.

Ποιήματα

• Τραγούδια της ερημιάς (1898).
• Ελεγεία και ειδύλλια (1898).
• Απλοί Τρόποι (1920).
• Βραδυνοί θρύλοι (1920).
• Τα Ποιήματα», άπαντα τα ποιήματά του συγκεντρωμένα σε έναν τόμο στη σειρά «Νεοελληνική Βιβλιοθήκη», του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη. Εισαγωγή-φιλολογική επιμέλεια Γιώργος Βελουδής, 1992

Πεζογραφία

• Το φθινόπωρο (1917).
• Αγάπη στο χωριό (1910).
• Ό Πύργος του ακροποτάμου (1915).
• Υπεράνθρωπος (1915).
• Τασσώ (1916).
• Το όνειρο της κλάρας (1918).
• Στο σκοτάδι και άλλα διηγήματα (1916).
• Αννιώ και άλλα διηγήματα (Μεταθανάτια έκδοση) (1923).
• Τα διηγήματα (Μεταθανάτια έκδοση Περιοδικό Νουμάς) (1924).

Μελέτες Έργων

• Κωστής παλαμάς μελετη του έργου του (1915).
• Κώστας κρυστάλλης μελέτη του έργου του (1916).
• Αλέξανδρος παπαδιαμάντης μελέτη του έργου του (1916).
• Γιάννης καμπύσης μελέτη του έργου του (1917).
• Ή ψυχολογία του συμβολισμού (1917).
• Σοσιαλισμός και τέχνη (1918).
• Σοσιαλισμός και γλώσσα (1918).
• Δημοτική γλώσσα εισαγωγή και αφιέρωμα (Δίτομο, περιοδικό Νουμάς) (1919).
• Καθαρεύουσα γλώσσα εισαγωγή και αφιέρωμα (Δίτομο, περιοδικό Νουμάς) (1919).
• Δημοτικισμός και λογοτεχνία - Εισαγωγή και αφιέρωμα (Δίτομο, περιοδικό Νουμάς) (1920).
• Σοσιαλισμός και λογοτεχνία - Εισαγωγή και αφιέρωμα (Δίτομο, περιοδικό Νουμάς) (1920).
• Τα ελληνικά σχολεία την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας 1453-1821», εκδόσεις Βάνιας - εξαντλημένο

Κρητικογραφίες

• Κριτικά κείμενα», κείμενα κριτικής του. Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, μεταθανάτια έκδοση (1996).

Μεταφράσεις για θεατρικές παραστάσεις

• Θεατρική περίοδος 1903 – 1904
• Pius Alexander Wolff, Πρετσιόζα (για το Βασιλικόν Θέατρον / σκηνοθεσία Θωμά Οικονόμου)
• Θεατρική περίοδος 1904 – 1905
• Johann Wolfgang von Goethe, Φάουστ (για το Βασιλικόν Θέατρον / σκηνοθεσία Θωμά Οικονόμου)
• Franz Grillparzer, Ηρώ και Λέανδρος (για το Βασιλικόν Θέατρον / σκηνοθεσία Θωμά Οικονόμου)
• Franz Grillparzer, Το στοιχειό του πύργου (Η προμάμμη) (για το Βασιλικόν Θέατρον / σκηνοθεσία Θωμά Οικονόμου)
• Bjørnstjerne Bjørnson, Έρως και γεωγραφία (για το Βασιλικόν Θέατρον / σκηνοθεσία Θωμά Οικονόμου)
• Θεατρική περίοδος 1906 (θερινή)
• Henrik Ibsen, Η κυρά της θάλασσας (για τον Θίασο Θωμά Οικονόμου / σκηνοθεσία Θωμά Οικονόμου ολόκληρο το έργο, δημοσιεύτηκαν μόνο δύο αποσπάσματα στο περιοδικό «Νουμάς», τεύχος 538 / 8 Νοεμβρίου 1914 και τεύχος 548 / 17 Ιανουαρίου 1915))

Μεταφράσεις (αυτοτελείς εκδόσεις)

• Johann Wolfgang von Goethe, Ιφιγένεια εν Ταύροις (Τυπογραφείο Ερρίκου Λάουππ του νεότερου, 1910)
• Gustaf af Geijerstam, Το βιβλίο του μικρού αδελφού (Γ. Βασιλείου, 1915)
• Johann Wolfgang von Goethe, Φάουστ (α’ έκδοση «περικομμένη και πρόχειρη» / Εστία, 1916) (β’ έκδοση «συμπληρωμένη» / Ελευθερουδάκης, 1921)
• Hugo von Hofmannsthal, Ηλέκτρα (Εστία, 1916)
• Henrik Ibsen ;όταν ξυπνήσωμε νεκροί (περιοδικό «Διόνυσος», τεύχος 1 / 20 Ιουλίου 1901 έως τεύχος 4 / 20 Οκτωβρίου 1901)
• Χοφμανστάλ Ηλέκτρα (Περιοδικό Νουμάς) (1919).
• Herman Bang, Οι τέσσεροι διάβολοι (Ελευθερουδάκης, 1927)
• Franz Grillparzer, Μήδεια (Ελευθερουδάκης, 1927)

Εκδόσεις του έργου

• ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ

«Φθινόπωρο», νουβέλα. ISBN 978-960-524-451-4

«Ο πύργος του Ακροπόταμου»,νουβέλα. ISBN 978-960-451-172-3

«Τασσώ», διήγημα ISBN 978-960-205-350-8

«Το όνειρο της Κλάρας», διήγημα. ISBN 978-960-400-568-0

«Τα διηγήματα». Περιλαμβάνει τα 10 διηγήματα. ISBN 978-960-7196-12-5

«Αγάπη στο χωριό» και «Υπεράνθρωπος», διηγήματα. ISBN 960-224-145-4

• ΠΟΙΗΜΑΤΑ

«Απλοί τρόποι» ISBN 978-960-469-511-9

«Βραδυνοί θρύλοι» ISBN 978-960-400-497-3

«Τα Ποιήματα», άπαντα τα ποιήματά του συγκεντρωμένα σε έναν τόμο στη σειρά «Νεοελληνική Βιβλιοθήκη», του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη. Εισαγωγή-φιλολογική επιμέλεια Γιώργος Βελουδής, 1992

• ΚΡΙΤΙΚΗ

«Κριτικά κείμενα», κείμενα κριτικής του. Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 1996

• ΜΕΛΕΤΕΣ

«Τα ελληνικά σχολεία την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας 1453-1821», εκδόσεις Βάνιας - εξαντλημένο

Βιβλιογραφία

• Γιώργος Βελουδής, "Εισαγωγή", στον τόμο: Κ. Χατζόπουλος, Ο πύργος του Ακροπόταμου, Οδυσσέας, Αθήνα 1986
• Γιώργος Βελουδής, "Εισαγωγή", στο: Κ. Χατζόπουλος, Ποιήματα, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, Αθήνα 1992
• Απόστολος Σαχίνης, Το νεοελληνικό μυθιστόρημα, Αθήνα 1958
• περιοδικό «Διαβάζω», Αφιέρωμα, σρ. 319, 29.9.1993
• Η παλαιότερη πεζογραφία μας, εκδ. Σοκόλη, τ.Ι
• Παναγώτης Νούτσος, "H κοινωνιστική σκέψη του K. Xατζόπουλου. Δυναμική και όρια", στο: Δήμος Aγρινίου - Πανεπιστήμιο Iωαννίνων, O K. Xατζόπουλος ως συγγραφέας και θεωρητικός. Πρακτικά Eπιστημονικού Συμποσίου, Aθήνα 1998, 391-399.
• Πάνος Καπώνης, Προτομή στην ομίχλη, περιοδικό Το Δέντρο τχ 98/1997.
• Πάνος Καπώνης : Πρόσωπα στην ομίχλη, σελ. 13, εκδόσεις Απόπειρα, Αθήνα 2012.